Προσωπογραφία του Άνθιμου Γαζή από το εσώφυλλο του συγγράμματος "Λεξικόν της Ελληνικής Διαλέκτου", Άνθιμος Γαζής, Βενετία, 1809.
Οι Διδάσκαλοι του Γένους, Γαζής, Κωνσταντάς και Φιλιππίδης, γεννήθηκαν στις Μηλιές γύρω στα 1750, εποχή που η περιοχή του Πηλίου ανθίζει οικονομικά με την ανάπτυξη της βιοτεχνίας, του εμπορίου και τις οικονομικές σχέσεις με τη Δύση. Με τα ταξίδια και τις σπουδές οι τρεις αυτοί άνδρες έρχονται σε επαφή με τις φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού στην Ευρώπη και γίνονται φορείς της πνευματικής και πολιτικής αναγέννησης του τόπου τους. Ο Γαζής, ο Κωνσταντάς και ο Φιλιππίδης, ιερωμένοι, δάσκαλοι, συγγραφείς, μεταφραστές, εκδότες, μέλη της Φιλικής Εταιρίας και ιδρυτές της Σχολής των Μηλεών, είναι από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
Συμφωνητικό της ίδρυσης της Μηλιώτικης Σχολής από τον Γρηγόριο Κωνσταντά και τον Άνθιμο Γαζή, χειρόγραφο του Άνθιμου Γαζή, 1814.
Η ίδρυση ανώτερου σχολείου στη γενέτειρά τους υπήρξε ιδέα και διακαής πόθος των τριών λογίων. Από το εξωτερικό, ο Γαζής και ο Φιλιππίδης γράφουν και παρακινούν τους συμπατριώτες τους να συνδράμουν. Ο Γαζής στη Βιέννη εξασφαλίζει οικονομική ενίσχυση από ομογενείς και Φιλέλληνες και αγοράζει συνεχώς και στέλνει στις Μηλιές βιβλία, χάρτες και όργανα φυσικής και χημείας. Ο Κωνσταντάς στις Μηλιές επιβλέπει την ανέγερση του κτιρίου της Σχολής. Η Μηλιώτικη Σχολή ξεκινά την επίσημη λειτουργία της υπό τη διεύθυνση του Κωνσταντά στις 6 Αυγούστου 1815
Η Σχολή των Μηλεών σύντομα έγινε γνωστή για το υψηλό επίπεδο διδασκαλίας, για το πρόγραμμα σπουδών που περιελάμβανε και τη διδασκαλία των θετικών επιστημών με τη χρήση εποπτικών μέσων, και για την πλουσιότατη βιβλιοθήκη της, ίσως περισσότεροι από 10.000 τόμοι στα χρόνια της ακμής της.
Αποτύπωμα της σφραγίδας της Μηλιώτικης Σχολής και οι υπογραφές των ιδρυτών της.
Το 1817 επιστρέφει και ο Γαζής στις Μηλιές και διδάσκει μαζί με τον Κωνσταντά στη Σχολή, ενώ παράλληλα είχε αναλάβει την προετοιμασία της επανάστασης στην περιοχή. Η Σχολή λειτούργησε ως το 1821 που ξέσπασε και στο Πήλιο η επανάσταση με αρχηγό τον Άνθιμο Γαζή στις 7 Μαίου. Μετά την αποτυχία του κινήματος, ο Γαζής και ο Κωνσταντάς έφυγαν για την ελεύθερη Ελλάδα , ενώ η Σχολή υπέστη σοβαρές ζημιές και πολλά βιβλία, χάρτες και όργανα χάθηκαν. Το 1834 ο Κωνσταντάς γύρισε στις Μηλιές και δίδαξε ξανά στη Σχολή, ως το θάνατό του το 1844, οπότε η Σχολή έκλεισε οριστικά. Από το 1881 που απελευθερώθηκε η Θεσσαλία στο κτίριο στεγάστηκε το δημοτικό σχολείο των Μηλεών. Το κτίριο καταστράφηκε το 1943, όταν οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό.
Κείμενο : Ράνια Τζώρτζη